Volkskrant: De narcosetandarts is een uitkomst voor mensen met extreme angst voor de tandarts, maar niet onomstreden

Onder narcose gaan bij de tandarts is prijzig en niet onomstreden. Patiënten zouden zo nooit van hun angst afkomen. De Volkskrant ging kijken bij een praktijk in Alphen aan den Rijn.

Tandarts Kies in Alphen aan den Rijn was onverwacht goed voorbereid op de anderhalvemetersamenleving: er zijn niet één, maar twee wachtkamers. In de eerste kun je RTL Boulevard kijken en tijdschriften lezen, terwijl de ander is ingericht voor degenen die met zwetende handen en klapperende tanden binnenkomen. Een privéwachtkamer, met een haard en een groot aquarium. Oorspronkelijk bedoeld om bange patiënten niet in contact te brengen met andere angstigen, maar sinds de praktijk 1 mei weer haar deuren heeft geopend, komt de extra ruimte goed uit om afstand te garanderen. De maatregelen om angst in te perken stoppen hier niet in de wachtkamer: bij deze tandarts kun je onder volledige narcose je gebit laten behandelen.

Tandartsfobie is de meest voorkomende angst in West-Europa, nog voor claustrofobie en hoogtevrees. Ongeveer 40 procent van de Nederlanders heeft er last van. Van deze groep liggen sommigen alsnog met samengeknepen billen in de stoel, maar zo’n zeshonderdduizend mensen zijn zo bang dat ze de tandarts compleet vermijden, waardoor het gebit langzaam te gronde gaat. Er zijn speciale angsttrajecten en gespecialiseerde tandartsen om de fobie te verhelpen, maar de afgelopen jaren groeit het aantal praktijken dat nog een stapje verder gaat. Zij bieden behandelingen aan onder volledige anesthesie.

Terwijl de eerste patiënt al in de stoel ligt, komt de volgende rond tienen de wachtkamer binnen. De praktijk is zo ingericht dat patiënten elkaar niet tegenkomen. Boorgeluiden zul je niet horen. Tandartsvermijders die zich aanmelden voor een narcosebehandeling worden eerst voorgelicht tijdens een intake, waarbij ook de gebitsproblemen worden geconstateerd. Maar wel héél voorzichtig. In veel gevallen wil de patiënt absoluut niet dat de tandarts ook maar in de buurt komt van zijn mond. Om toch het gebit te kunnen zien, wordt er een kaakoverzichtsfoto gemaakt met een röntgenapparaat. Na de intake volgt de echte afspraak binnen twee weken om langdurige spanningsopbouw te vermijden. De patiënt ziet op de betreffende dag de tandarts niet van tevoren. Deze aanpak werkt bijna altijd, zegt Ria Gadellaa, praktijkmanager bij Kies. ‘Maar soms is het wel kantje boord. Laatst was er een Engelsman met zijn schoonouders. Die was zo bang en trilde dusdanig dat hij niet meer kon lopen. We moesten hem bijna naar binnen slepen. Hij lag in foetushouding in de stoel. De opluchting was bij iedereen groot toen alles achter de rug was.’

Niet iedereen kan zomaar onder algehele anesthesie gebracht worden. Particuliere narcosetandartsen zijn commerciële bedrijven, en mogen alleen relatief gezonde mensen behandelen die zonder te verwachten  complicaties een narcose aankunnen. Algehele anesthesie kan leiden tot bijwerkingen als misselijkheid en keelpijn. Aan de hand van een medische vragenlijst doet de anesthesioloog een screening. Alleen patiënten onder de 70, met een gezond BMI en zonder aandoeningen zoals hart-en nierproblemen komen in aanmerking. Ondanks deze specificaties is de lijst met klanten divers. Er zijn onder anderen ex-verslaafden met een door drugs verwoest gebit en kinderen die meerdere gaatjes hebben omdat ze niet goed poetsen. Daarnaast verhelpt de narcosetandarts gebitsproblemen bij mensen met een fysieke beperking en autisme, maar ook bij patiënten die door seksueel trauma geen vreemde in de buurt van hun mond kunnen verdragen. Volgens praktijkmanager Gadellaa is het grootste deel van de angstpatiënten getraumatiseerd door de schooltandarts.

Beeld Meneer Heirman

Terwijl de eerste patiënt van de dag in een rolstoel naar de uitslaapkamer wordt gereden, bereidt anesthesioloog Peter ter Riet de behandelruimte voor om de volgende te ontvangen. Een assistent blijft achter in de uitslaapkamer om te zorgen dat alles goed gaat. Voordat de tweede patiënt de kamer binnenloopt, verbergen twee andere assistenten het tafeltje met het tandsteenhaakje, het spiegeltje en de chirurgische schaar. Deze instrumenten kunnen angstreacties opwekken. Patiënten moeten minstens 6 uur nuchter zijn voor ze onder narcose gaan, legt Ter Riet uit. ‘Anders kan het gebeuren dat de maaginhoud in de longen terecht komt bij de beademing tijdens de behandeling.’ Na het beademingsmasker wordt er een tube via de neus naar de keel gebracht. Zo kan de tandarts goed bij alle tanden en kiezen.

Hoewel narcosetandartsen populair zijn, is de methode niet onomstreden. Het is business, zegt Ad de Jongh, tandarts en bijzonder hoogleraar angst- en gedragsstoornissen bij het Academisch Centrum Tandheelkunde (ACTA) van de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. ‘En business moet je niet met zorg verwarren. Narcosetandartsen spelen in op de angsten van mensen die geen uitweg meer zien. Daarnaast kan de tandarts slecht werken omdat je patiënten maar gedurende een beperkte tijd onder narcose kunt houden. Er wordt daardoor veel uit de mond gesloopt wat bij een gewone tandarts behouden had kunnen blijven.’ De Jongh pleit ervoor dat mensen met een tandartsfobie aan hun angst werken bij een van de Centra voor Bijzondere Tandheelkunde. Daar worden angstigen door middel van gedragstherapie van hun vrees afgeholpen, terwijl tegelijkertijd hun gebitsproblemen worden aangepakt. ‘Het gaat erom deze patiënten te leren ervaren dat ze zich tijdens een tandartsbehandeling niet machteloos hoeven te voelen, en dat de tandarts ze daarbij kan helpen. Heel af en toe wordt lachgas of narcose toegepast, maar in bijna alle gevallen komen mensen van hun angst af. Dat is uiteindelijk de oplossing. Anders moet een patiënt zijn hele leven, elke keer als hij weer kiespijn krijgt, onder narcose behandeld blijven worden.’

Naast intensief, is zo’n leven lang onder narcose bij de tandarts ook prijzig: de narcose kost minimaal zo’n 300 euro per uur. Plus overige tandartskosten maar is een narcosebehandeling voor veel patiënten eenmalig. ‘Vaak hebben ze het vertrouwen in de tandarts dan teruggewonnen en durven ze voor kleine behandelingen gewoon in de stoel te zitten.’ De praktijk bestrijdt ook dat er meer tanden worden getrokken dan bij reguliere tandartsen. ‘Als de behandeling niet binnen de maximale sedatietijd van 3 uur kan worden afgerond, wordt deze later hervat.’

Tandarts Kies in Alphen aan den Rijn.Beeld Sabine van Wechem

De gebitsfoto’s in het archief van de tandartspraktijk laten in ieder geval het belang van de behandelingen zien. Volledig weggerotte tanden, vol met cariës en ontstoken tandvlees, van patiënten die tientallen jaren niet naar de tandarts zijn geweest zijn geen uitzonderingen. Door deze jarenlang opgebouwde schade kunnen gebitten niet altijd worden gered. ‘Een van de extreemste gevallen was een meisje van een jaar of 18.  ‘Haar tanden waren zo slecht dat ze nu een volledige gebitsprothese heeft.’ De tweede patiënt van vandaag heeft een minder rigoureuze behandeling ondergaan. ‘Is alles goed gegaan?’, vraagt ze hortend aan de anesthesie-assistent die met haar in de uitslaapkamer zit. ‘Is mijn kies er nog?’
‘Ja, die hebben we kunnen behouden’, is het geruststellende antwoord van de assistent.
‘Ge-wel-dig’, brengt de patiënt nog uit, voordat ze weer wegzakt in de rolstoel.

Beeld Meneer Heirman

Paul van Haeff (55), ict-programmamanager

‘In 2002 ben ik slachtoffer geworden van een zwaar zedendelict. Als gevolg daarvan ben ik gediagnosticeerd met een posttraumatisch stresssyndroom. Tijdens het incident heb ik een pistool in mijn mond gekregen, waardoor ik nu doordraai als iemand met metaal mijn mond ingaat. De tandarts bezoeken werd daardoor onmogelijk. Ik heb heel veel therapie gehad om me af te helpen van PTSS, maar dit is iets wat niet overging. Als de tandarts met een tandreiniger begon te krabben, stond ik meteen buiten. Zelfs met angsttandartsen lukte het niet. Dat ligt volledig aan mij: ik ben het probleem, niet de tandarts.

‘Ik ben 17 jaar niet bij de tandarts geweest, tot vorig jaar maart. Ik had de hoop opgegeven om met begeleiding geholpen te kunnen worden, maar ik wilde het nu wel echt aanpakken. Na wat googelen vond ik een tandarts die met volledige anesthesie werkte. Na een intake werd ik geholpen. Er zijn twee tanden getrokken en zeven tanden uitgeboord en opnieuw gevuld. Na de behandeling durfde ik weer op controle te komen, zonder narcose. Dat is een hele overwinning. Ik heb een lange tijd met mijn hand voor mijn mond gelachen, maar dat hoeft nu niet meer. Dat is fantastisch.’

Willemien van der Zande (32), arbeidsongeschikt

‘Tien jaar geleden heb ik een kies laten trekken bij een tandarts in Gelderland. Dat ging goed, maar ’s avonds kreeg ik enorme pijn. Ik ben naar de spoedtandarts gegaan. Daar bleek dat er nog een stuk wortel was achtergebleven. Vanaf die nacht ben ik niet meer naar de tandarts geweest voor grote behandelingen. Ik durfde alleen nog op controle. Dat heeft zes jaar geduurd. Een tandartsbezoek is nooit fijn, maar de drempel was nu te hoog.

Na zes jaar kwam ik op controle bij de tandarts, die me vertelde dat ik onmiddellijk een aantal kiezen moest laten trekken. Ik had parodontitis, waarbij mijn kaakbot door langdurige tandvleesontsteking werd aangetast. Ik moest er dus echt aan geloven. Ik heb me aangemeld bij de narcosetandarts. Het is ontzettend duur, maar ik had zo veel pijn dat ik het gedaan heb. De eerste keer werden er vier kiezen getrokken, de tweede keer nog eens vier. Waarschijnlijk moet ik nog een derde keer behandeld worden om een verstandskies laten trekken. Ook dan zal ik ervoor kiezen om onder narcose te gaan.’

Beeld Meneer Heirman

Rein Kooyman (28), fotograaf

‘Mijn moeder is altijd bang geweest voor de tandarts. Die angst heb ik als kind overgenomen. Ik stelde de bezoeken uit of ging helemaal niet naar de controle. De hele sfeer bij de tandarts vind ik echt afschuwelijk. De meeste dingen in je leven heb je zelf in de hand, maar daar moet je alle controle loslaten. Ik vind het heel eng als er iets gaat gebeuren terwijl ik niet weet wat er aan de hand is.

Toen ik bij de narcosetandarts kwam, had ik een ontstoken kies. Ik heb nog nooit zo veel pijn gehad. Van tevoren was ik een beetje achterdochtig, ik vond het spannend om onder narcose te gaan bij mensen die ik totaal niet kende. Toen ik merkte dat er respectvol met mijn angst werd omgegaan verdween dat. Ik dacht: perfect, ze snappen me en ik hoef zelf niet bij de behandeling te zijn. De kies is eruit gegaan. Voor gaatjes en kleine behandelingen durf ik wel zonder narcose. Ik kan wel om mijn angst heen gaan draaien, maar hij is er gewoon. Een tandarts waar volledige anesthesie een optie is, voelt daarom als een uitkomst voor me.’

Wilt u het artikel via de volkskrant lezen? Klik dan hier.